Кацярына — кніжная блогерка, аўтарка інстаграм-блога “Кніжныя размовы”. У сваім пабліку Кацярына піша пра беларускія кнігі, якія яна чытае альбо слухае сама і са сваімі дзецьмі. З нагоды пяцігоддзя блога мы пагутарылі пра беларускамоўныя выданні для дзяцей і дарослых у 2025 годзе, дзе і як іх знаходзіць, і чаму так важна чытаць сваё.
Блог “Кніжныя размовы” з’явіўся ў сакавіку 2020 году ў Менску. За год да гэтага Кацярына працавала ў кнігарні “Букашкин дом”, у гэты ж час яна заснавала беларускамоўны кніжны клуб, падчас якога чытачы сустракаліся і абмяркоўвалі беларускамоўныя кнігі. Калі пачалася эпідэмія кавіда, і кнігарня зачынілася, каб не сумаваць, Кацярына стварыла кніжны блог. Сёння ў блога болей за 2500 падпісчыкаў. Цяпер Кацярына жыве ў Вільні.
— У тваім блогу вялікая колькасць пастоў, бачна, колькі кніг прачытана. Раскажы, калі ласка, як змяніўся твой блог за час існавання? Якія выданні табе зараз цікавыя?
— Я цяпер увогуле думаю — дзіва, што ў 2020 годзе блог выжыў. У жніўні, верасні, я не магла чытаць, таму ў блогу было мінімальнае жыццё. Але пасля ўжо ён стаў надаваць мне сэнс — атрымлівалася весці такую паралельную дзейнасць у беларускім полі.
Мяне цікавіць беларуская літатарура агулам: паэзія, нон-фікшн, дзіцячая, мастацкая, перакладная. Я адчуваю гэту беларускую прастору, магу ўзаемадзейнічаць з ёй, мне ў ёй камфортна. І гэта тая прастора, у якой я разбіраюся — магу парэкамендаваць, што пачытаць, параўнаць, даць ацэнку.
— Такім чынам, займаешся і папулярызацыяй беларускамоўных кніг?
— Так, папулярызацыя для мяне важная. Я перайшла на беларускую мову, як нарадзіліся дзеці, і сама пачынала шлях з пытання, ці ёсць увогуле кніжкі па-беларуску.
Таму я разумею, калі бацькі задумваюцца — ці не абмяжоўваеш дзіця, калі гадуеш яго па-беларуску, як жа тыя прыўкрасныя рускамоўныя кніжкі з нашага дзяцінства. І ў мяне крышачку было такое, а пасля я зразумела — нічога не здарыцца з маімі дзецьмі, калі яны не прачытаюць Барто, Маршака, Чукоўскага. Тым болей, калі я зараз перачытваю іх вершы, у мяне шмат пытанняў.
Насамрэч, зараз існуе дастаковы корпус дзіцячай літаратуры па-беларуску і, калі ў цябе дзіця не надзвычайны фанат кніжак, то ты гэтай колькасцю выданняў цалкам можаш абыходзіцца. Можа быць, не хапае энцыклапедый, яшчэ чагосьці — але гэта можна і на іншых мовах набыць і перакласці.
З маім старэйшым сынам Захарам цалкам хапае таго, што мы маем па-беларуску. Ён сам не асабліва чытае, але любіць слухаць, з ім пасля цікава абмяркоўваць прачытанае. І ў блогу я паказваю, якія кнігі нам было цікава абмяркоўваць.
Часта таксама ўсплывае пытанне — не хапае дзіцячых кніг на беларускай мове пра эмацыйны інтэлект. Гайз, ну я пра эмоцыі магу размаўляць на падставе любой якаснай кнігі! Ёсць увогуле ўніверсальныя — “Нарнія”, “Гары Потэр”, “Хобіт”, “Піпі Доўгая Панчоха”. Такая дзіцячая класіка, чытаючы якую можна абмеркаваць любую тэму. Вядома, ёсць бацькі, якія хочуць проста адкрыць кнігу, прачытаць азначэнне эмоцый, і больш нічога не рабіць. Але мне ўсё адно хочацца паказаць, што можна пра складанае размаўляць без вялікага напружвання, проста ў такім фармаце сумеснага баўлення часу.
— Ці ёсць у тваім арсенале кнігі на іншых мовах? І калі так — якія яны ў параўнанні з беларускамоўнымі?
— Пакуль Захар не цікавіўся кніжкамі, я купляла шмат прыгожых рускамоўных кніг. Былі рускія выдавецтвы, якія выдавалі якасную літаратуру, яны, пэўна, і зараз ёсць, я проста перастала за імі сачыць. Калі мы з сынам сталі чытаць, я зразумела, што нам хапае кніг па-беларуску. Але з падарожжаў мы заўседы прывозілі кніжкі, для мяне гэта стала традыцыяй кшталту магніцікаў на лядоўню.
Зараз мы ў Літве, сын ходзіць у літоўскамоўную школу. Каб вучыць літоўскую мову — чытаем кніжкі, штосьці купляю, штосьці бярэм у бібліятэцы.
Пра літоўскамоўныя кнігі, якія я бачу — добры асартымент, часта яны супер-крута аформлены, з цікавымі мастацкімі рашэннямі, часам смелымі тэмамі, шмат перакладной літаратуры.
Я слухала падкаст пра стан літоўскай мовы цяпер. Адна з экспертак казала, што яшчэ пятнаццаць гадоў таму дзіцячай літаратуры было значна меньш, не было выбару, было складана штосьці знайсці. Пры гэтым, калі паглядець у бібліятэцы — кніжкі пачатку 2000-х выглядаюць зусім па-іншаму, але яны ёсць. Там цэлыя серыі і вялікія наклады, якія проста мара для беларускамоўных кніг.
Зараз я таксама прывожу з падарожжаў кнігі на мовах, на якіх чытаю. Нядаўна з Малагі я прывезла кніжку пра какашку. Супер крутая кніжка, мы з дзецьмі разглядаді, у захапленні былі ўтраіх. Гэта вельмі цікавая гішпанская серыя, але, магчыма, не кожны з дарослых ацэніць, у каго можа ёсць якія блокі на гэтыя тэмы.
Ёсць некалькі перакладаў на рускую, якія прывезлі з Беларусі, крыху дзіцячых кніжак па-польску, па-англійску, але пераважна дома кнігі ўсё ж па-беларуску,
— Калі казаць пра дзяцей беларусаў у эміграцыі, асабліва пра тых, якія знаходзяцца ў Польшчы, падаецца, няпроста заставацца з беларускамоўнымі выданямі — з польскім, еўрапейскім кніжнымі рынкамі складана канкураваць. Таксама часам выклікае пытанні якасць беларускамоўных дзіцячых кніг. Што ты думаеш на гэты конт?
— Так, трэба хацець знайсці кнігу па-беларуску і прыкласці намаганні ў пошуках, гэта наша рэальнасць.
Плюс я нядаўна бачыла фотаздымкі сяброўкі з кніжнай выставы ў Менску, стэнды “Харвеста” ці “Аверсэва”. Я не разумею, як у 2025 годзе можна выдаваць вось гэта ўсё. Гэта проста марнаванне фарбы, паперы, працоўнай сілы. Таму пытанне дрэннай якасці збольшага да дзяржаўных беларускіх выдавецтваў.
Заўважыла таксама, што ў Беларусі агулам з дзіцячага новага мала чагосьці рэальна харошага выдаецца. Пры гэтым перавыдаюцца добрыя старыя выданні.
А вось незалежныя выдавецтвы выдаюць не горшыя кнігі. Зараз менш, па маіх адчуваннях, але тут, пэўна, эканамічны складнік — дзіцячая кніжка з добрымі ілюстрацыямі, паперай, вокладкай будзе каштаваць даражэй чым, напрыклад, перакладны бэстсэллер.
Для мяне цяпер яшчэ пытанне — паяднаць бібліятэку, якая засталася ў Беларусі, і кніжкі тут.
— У цябе сапраўды была вялікая бібліятэка, як ты спраўляешся?
— Ну вось мае блізкія, калі ездзяць да мяне, увесь час возяць кнігі, і працэс гэты бясконцы, мне здаецца.
Цяпер карыстаюся бібліятэкай пры беларускім музеі Івана Луцкевіча — “Чытальняй”. Там ёсць класныя кніжкі, і сучасныя, і якія выходзілі раней, напрыклад, у 90-я. Яны нават у букіністычных крамах мне ў Менску не трапляліся, і дзіцячыя таксама.
Плюс я адсочваю новыя выданні і па-магчымасці купляю. Праўда, менш, чым калі была ў Беларусі, бо там плошчы ўласнага жытла дазвалялі, а цяпер не ведаеш, куды табе пасля гэтыя кнігі везці давядзецца.
Зараз фільтрую, што дакладна хачу мець на паліцах, а што можна ўзяць у бібліятэцы ці пазычыць у кагосьці з сяброў (хаця звычайна гэта я той чалавек, які пазычае іншым кнігі). Так і спраўляемся. Хаця мне, вядома ж, не хапае маёй кніжнай шафы, у якой ужо шмат чаго ёсць — у любы момант пагартаць, спраўдзіць штосьці, нават проста прыгожа раскласці кніжкі і зрабіць фотаздымкі.
— Якім чынам і дзе ты цяпер знаходзіш беларускамоўныя кнігі ў Вільні?
— Я пераехала ў Вільню вясной 2023 году, і, хачу адзначыць, мне складаней было знаходзіць цікавыя кнігі ў Беларусі пачынаючы з 2022 году. Зараз я намагаюся адсочваць кнігі, якія выдаюцца ў Беларусі, усё больш-менш вартае можна дастаць, гэта пытанне часу.
Раней у Менску я прыходзіла ў “Белкнігу” і шукала скарбы сярод вялікай колькасці і невялікай якасці прадукцыі. З дзяржаўных кнігарняў мне падабалася “Акадэмкніга”, за вельмі добры падбор кніг. Ёсць яшчэ кнігарня выдавецтва “Тэхналогія”, але там і кнігі іншых выдавецтваў, “Кніжная шафа“ з класнай атмасферай і добрымі людзьмі, “Параграф 45” выдавецтва “Папуры”, Oz.by.
Я гляжу кнігі беларускіх выдавецтваў, выбіраю, замаўляю, прашу набыць, і пры нагодзе, калі хтосьці са сваякоў ці сяброў едзе з Вільню — перадаюць мне кнігі.
Ці другі варыянт — дачакацца якой імпрэзы ці фестываля ў Вільні, бо прыязджаюць кнігі з Беларусі, іх можа быць не шмат, але яны ёсць. Я люблю “Стральцоўскі фэст”, фестываль “Прадмова”. У Вільні таксама ёсць крама “Гартайка”, “Kropka”, літоўская кнігарня з беларускай палічкай “Knygynas eureka!”.
Што тычыцца кніжак беларускіх выдавецтваў, якія знаходзяцца ў Польшчы, шчыра прызнацца, я не заказваю ў Літву — мне шкада грошай на дастаўку, яна каштуе як яшчэ адна кніга. Але я карыстаюся тым, што паміж Вільняй і Варшавай пастаянна курсуюць беларусы — ці сябры, ці сваякі.
Калі едзем да сяброў у Кракаў — замаўляем на іх дастаўку. Там жа я схадзіла ў госці да выдавецтва Gutenberg Publisher, а на адрэсу сяброў у Беластоку можам замовіць кніжкі “Камуніката”. Калі бываю ў Варшаве — абавязкова зайду ў “Кнігаўку”.
Была геніяльная гісторыя з адной з кніг, выдадзенай у Кракаве. Мы замовілі яе сябрам у Беласток, пасля яны прывезлі яе да нас у Вільню, і мы падарылі яе сябру, калі паехалі да яго ў Кракаў. Вось такая хітрая лагістыка.
— Улічваючы ўсе фактары, у тым ліку і дасяжнасці, паракамендуй тры кнігі для дарослых, і тры дзіцячыя кнігі вартыя прачытання.
— Вельмі раю усім кнігу Югасі Каляды “Перамена месцаў”, зусім свежы сусветны бэстсэллер пра амерыканскую літаратурную кухню “Елаўфэйс” Рэбэкі Кван у перакладзе Насты Карнацкай і “Яшчэ адзін дзень жыцця” Рышарда Капусцінскага пра вайну ў афрыканскай Анголы.
Што тычыцца дзіцячых выданняў, гэта “Чараўнік краіны Оз” Фрэнка Баўма ў выдатным перакладзе Сяржа Мядзведзева з ілюстрацыямі Каці Дубовік, комікс роўд-муві пра хваробу і нечаканае сяброўства “Трымайся, трусік!” Жазэфіны Марк і добрая ды іранічная кніга для дзяцей, якія вучаць літары, “Свет літар пані Понюшкі” Ганны Шчуко.
— Што б ты пажадала беларусам напрыканцы нашай размовы?
— Трымацца, калі не разам, то бліжэй, і цікавіцца сваім, шанаваць сваё, ганарыцца сваім. Захар вучыцца ў літоўскай школе, і я бачу стаўленне літоўцаў да літоўскай мовы — што яны чытаюць, якія вершы вучаць, як да сваіх аўтараў ставяцца. Адчуваю гэты вось гонар — у нас атрымалася, у нас ёсць мова, мы ёй ганарымся. Беларусы таксама маюць сваё класнае. Так хочацца, каб мы мелі свой стрыжань, гонар за сябе і за сваё, любілі сваё, прасоўвалі і піярылі. І, вядома, чыталі свае кніжкі.
Фотаздымкі з архіву Кацярыны
Гутарыла Аляксандра Дварэцкая
