Дайсці да замежнага чытача і загучаць натуральна на яго мове — нялёгкая задача для беларускіх літаратараў. Але ёсць людзі, гатовыя ў гэтым дапамагчы. Міхась Чаропка спецыяльна для выдання “Беларус” паразмаўляў з Яраславам Андэрсам (Jaroslaw Anders) — амерыканскі інтэлектуал польскага паходжання, які дапамагае беларускім літаратарам трапіць на амерыканскія кніжныя паліцы.
Яраслаў Андэрс — пісьменнік і перакладчык, які спецыялізуецца на літаратуры Усходняй Еўропы. Ён аўтар кнігі “Між агнём і сном: Эсэ пра сучасную польскую паэзію і прозу” і пераклаў працы Сьюзэн Зонтаг, Збігнева Гэрбэрта і іншых. Андэрс супрацоўнічае з The New York Review of Books.
— Вы, амерыканец польскага паходжання, зрабілі значныя намаганні, каб прыцягнуць увагу да нашай сучаснай літаратуры. Дзе карані Вашай прафесійнай цікавасці да літаратуры. Чаму Вы абралі ўніверсітэт у Варшаве?
— Чаму ў Варшаве? Я нарадзіўся і вырас у Польшчы. На той час жыў у Варшаве. Пры камунізме выбару было няшмат. Звычайна ты вучыўся ў горадзе, дзе жыў; інакш трэба было шукаць жытло, інтэрнат, а гэта вельмі складана. Варшаўскі ўніверсітэт — даволі добрая школа, і заўсёды такой была, нават у тыя часы. Я абраў англійскую мову і літаратуру, спецыялізаваўся на амерыканскай літаратуры, найперш сучаснай. Такой была мая акадэмічная падрыхтоўка.
Чаму англійская? Чаму літаратура? З сярэдняй школы я цікавіўся мовамі і літаратурай. Літаратура, мастацтва і інтэлектуальная дзейнасць высока цаніліся ў Польшчы ў той час. Магчыма, гэта быў своеасаблівы снабізм. Мой бацька быў інжынерам і хацеў, каб я паступіў у Варшаўскую палітэхніку, тэхнічны ўніверсітэт, і меў сапраўдную працу. Але я ніколі не шкадаваў. Пачаў пісаць і перакладаць у Польшчы даволі рана. І, калі прыехаў у Злучаныя Штаты, гэта прыдалося. Я пачаў пісаць па-англійску. Такая была мая перадгісторыя як літаратурная, гэтак і моўная.
— Чытаў, што Вы ў той час наведвалі Лондан.
— У мяне былі сябры ў Лондане, і я правёў там некалькі месяцаў, не больш — але зведаў Англію, падарожнічаў у Шатландыю, па ўсіх выспах, але найбольш быў у сталіцы.
— Як Вы пачуваліся, калі прыехалі з сацыялістычнай Польшчы ў капіталістычную Вялікабрытанію?
— Маё першае падарожжа ў Лондан адбылося, калі мне было 19 гадоў. Другі год ва ўніверсітэце. Я быў уражаны. Гэта быў і шок, і ўсведамленне таго, якім павінен быць свет. Я спрабаваў працаваць і зарабляць грошы. З Польшчы тады нельга было везьці валюту. Я працаваў у розных месцах: у пабах, на будаўнічай або дэмантажнай пляцоўцы, — займаўся фізічнай працай. Потым ехаў аўтаспынам па Брытаніі да Шатландыі.
Я пачуваўся ўпэўнена і рабіў рэчы, якія, напэўна, не варта было рабіць, займаўся патэнцыйна небяспечнымі з сённяшняга гледзішча справамі. Але я не баяўся. Казаў сабе, што тут усё так, як павінна быць, у адрозненне ад сацыялістычнай Польшчы. Што дрэннага магло са мной здарыцца? Я быў вельмі наіўны.
— Ці падрыхтавала Вас гэта да пазнейшага Нью-Ёрка?
— Нішто не можа сапраўды падрыхтаваць вас да Нью-Ёрка. Гэта быў шок, але ў мяне былі выдатныя сябры, калі я прыбыў. USAID, амерыканская агенцыя, якая прасоўвае культурны абмен паміж Злучанымі Штатамі і іншымі краінамі, запрасіла мяне па праграме абмену. Акрамя таго, я ўдзельнічаў у пашыранай праграме ў New York University, арганізаванай амерыканскай пісьменніцай Сьюзан Зонтаг (Susan Sontag, амерыканская пісьменніца, рэжысёр, філосаф, педагог, палітычная актывістка).
Мы сустрэліся ў Польшчы падчас аднаго з яе візітаў і сталі сябрамі. Сьюзан запрасіла мяне ў Нью-Ёрк, дзе была значнай асобай у інтэлектуальных колах. Дзякуючы ёй, я сустрэў шмат цікавых людзей, пераважна пісьменнікаў: Філіпа Рота (Philip Roth, амэрыканскі пісьменнік, вядомы сваімі правакацыйнымі і інтраспектыўнымі даследаваннямі ідэнтычнасці, сексуальнасці і амерыканскага ладу жыцця), Іосіфа Бродскага (рускі паэт і эсэіст, які быў выгнаны з СССР і ад 1972 г. жыў у ЗША) і шмат іншых з яе кола. Маштаб Нью-Ёрка быў ашаламляльны. Нягледзячы на тое, што вы паўсюль бачыце яго фатаздымкі, нішто не можа падрыхтаваць да памераў і велічы гэтага горада.
Пераважна я заставаўся ў Манхэтане. Мая жонка і дачка далучыліся да мяне ў 1982 годзе. Яны выехалі з Польшчы праз паўтара года пасля мяне, калі польскія ўлады, нягледзячы на ваеннае становішча, дазволілі сям’і ўз’яднацца за мяжой. Мы пераехалі ў Квінс, што быў таннейшы за Манхэтан. Пражылі там год перш, чым пераехаць у Вашынгтон, акругу Калумбія.
<…>
— На Ваш погляд, як сёння выглядае бачнасць і прызнанне Беларусі ў свеце?
— На жаль, мы назіраем, як Беларусь зноў знікае з парадку дня ў свеце, асабліва ў Амерыцы. У Еўропе можа быць інакш, улічваючы, як беларускіх эмігрантаў, пісьменнікаў, выкладчыкаў і мастакоў часам прымаюць у Заходняй Еўропе.
Тут, у Амерыцы, Беларусь усё яшчэ застаецца незаўважанай. Назва майго эсэ была “Belarus Incognita” — terra incognita — пустое месца паміж Польшчай і Расіяй. Пасля падзеяў 2020 года адбыўся ўсплёск цікавасці да краіны, Беларусь трапіла на першыя старонкі газет. Аднак з часам гэтая цікавасць зменшылася.
Дык што ж мы можам зрабіць? Можам працягваць выказвацца, пісаць і абараняць Беларусь усімі магчымымі спосабамі. Хоць заўсёды магчыма рабіць больш, мы мусім рэалістычна ацэньваць нашыя намаганні. Еўропа зрабіла важныя крокі, каб забяспечыць адрознае гучанне назвы Беларусі ад яе ўсходняга суседа. Еўрапейскія краіны прымаюць варыянт “Belarus” замест былой “White Russia”.
Гаварыць пра літаратуру вельмі важна. Я заўсёды кажу, менавіта літаратура зрабіла Цэнтральную Еўропу бачнай у Амерыцы ў 1970-х і 1980-х гадах, асабліва сярод інтэлектуалаў. Гэтая літаратура нечакана засведчыла, што ёсць такі рэгіён, жывая цывілізацыя, разнастайная і інтэлектуальна цікавая.
Я вельмі рады, што Альгерд Бахарэвіч, Юля Цімафеева і іншыя шмат падарожнічаюць па Еўропе, каб распавядаць пра Беларусь. Тут, у Злучаных Штатах, цяпер ёсць Віктар Марціновіч, які імкнецца рабіць тое самае.
Амерыка — складаная культурная прастора. Калі казаць пра пераклады, то яна відавочна супраціўляецца замежнай літаратуры. Выдаўцы, галоўным чынам камерцыйныя выдавецтвы, вельмі рэдка звяртаюць увагу на пераклады. Пераклады з замежных моваў, нават з такіх значных, як французская, нямецкая, італьянская ці іспанская, выдаюцца тысячамі на год. Гэта здаецца вялікай колькасцю. Але на агульным амерыканскім рынку, дзе штогадова выходзяць да ста тысяч назваў кніг, гэта кропля ў моры. Калі паглядзець на польскія, чэшскія ці ўкраінскія выданні, то яны практычна не існуюць на амерыканскім рынку, за некаторымі выключэннямі, як, прыкладам, кнігі польскай лаўрэаткі Нобелеўскай прэміі Вольгі Такарчук (Olga Tokarczuk). Украіна цяпер прыцягвае цікавасць да сябе праз вайну. На жаль, людзі найчасцей звяртаюць увагу на пэўную культуру і літаратуру, калі здараецца вялікі крызіс або трагедыя.
Я пашыраю звесткі пра сучасную беларускую літаратуру сярод амерыканцаў. Гэтая літаратура надзвычай разнастайная і асабліва цікавая цяпер са з’яўленнем сучаснага постмадэрнісцкага стылю Бахарэвіча, Марціновіча і Клінава, а таксама маладзейшых таленавітых творцаў, якія заслугоўваюць далейшага вывучэння. Аднак рэпрэзентаваць іх на амерыканскім рынку даволі складана. Як казаў, у Еўропе гэта рабіць лягчэй, асабліва ў Германіі і Скандынавіі. “Сабакі Еўропы” Бахарэвіча толькі што выйшлі ў нямецкім перакладзе!
У Амерыцы не хапае такіх асобаў, як Філіп Рот, які запусціў серыю “Penguin Writers from the Other Europe” і актыўна прасоўваў усходніх і цэнтральнаеўрапейскіх пісьменнікаў. Або, як Сьюзан Зонтаг, якая таксама актыўна падтрымлівала пісьменнікаў з тае часткі Еўропы. Варта шукаць гэткіх прыхільнікаў, якія ўзмацняюць галасы пісьменнікаў з Украіны ці Беларусі, што застаюцца ў пэўнай ступені зацемненыя гістарычнымі падзеламі.
— А як Вы ўпершыню зацікавіліся беларускімі аўтарамі і паэтамі?
— Маё ўцягванне ў беларускую праблематыку адбылося неспадзявана. У Дзяржаўным Дэпартаменце я займаўся пытаннямі правоў чалавека ў Беларусі. Спачатку ўспрымаў сітуацыю як змрочную і безнадзейную, з абмежаваным патэнцыялам для значных зменаў. Аднак мой погляд змяніўся, калі я наведаў Мінск у часе кароткай камандзіроўкі. Я адчуў збянтэжанасць, сорам і ўзбуджэнне, калі зразумеў, што маё перадузятае стаўленне да краіны было памылковае. Я ўяўляў Беларусь як нешта накшталт камуністычнага рэлікта, Парку Юрскага перыяду савецкай ідэалогіі з дысідэнтамі, якія няспынна пераследуюцца ўладамі.
Хоць савецкія элементы былі відавочныя ў архітэктуры, асабліва ў ландшафце Мінска, і, вядома ж, у палітычнай сістэме, існавала патаемная жыццёвая сіла, пра якую я згадваў раней. Гэта было бачна нават у паводзінах і выразах твараў людзей.
Я разважаў пра сваё выхаванне ў суседняй Польшчы, дзе Беларусь таксама была нябачная, паглынутая савецкай ідэнтычнасцю. У школе мы вывучалі Вялікае Княства Літоўскае, якое, дарэчы, даволі блізка адпавядае сучасным межам Беларусі. Аднак здавалася, што яно знікла, як Атлантыда, патанула пад покрывам забыцця. І ўсё ж я выявіў, што рэшткі яго існавання ўсё яшчэ захоўваюцца ў сённяшняй Беларусі. Часам я сустракаў маленькі маёнтак, які нагадваў польскія, або бачыў нашчадкаў старых шляхецкіх сем’яў. Больш за тое, інтэлігенцыя, з якой я размаўляў, сведчыла, што культурная ідэнтычнасць не была цалкам сцёртая. Я скарыстаўся магчымасцю заглыбіцца ў мясцовае асяроддзе, дзе сустракаў знаёмыя твары, прыкладам, Вячоркі: і бацька, і сын, Уладзімір Някляеў, з якім я пазнаёміўся раней у Вашынгтоне, Павел Севярынец, якога я пабачыў упершыню. Яны ўсе прадстаўлялі дэмакратычныя памкненні Беларусі.
Акрамя таго, я ўзаемадзейнічаў з пісьменнікамі, журналістамі з незалежных медыя і мастакамі, знаёміўся з іх поглядамі. Калі наведваў месцы, дзе збіраюцца людзі, мяне ўразіла тая новая рэальнасць, што схавана віравала, бачная толькі для тых, хто ўважліва назіраў. Менавіта тады я сустрэў Віктара Марціновіча і меў некалькі цікавых размоваў з ім. Хоць не сустракаўся асабіста з Альгердам Бахарэвічам ці Юляй Цімафеевай, але ліставаўся з імі пасля іх эміграцыі. Узаемадзеянне з сябрамі Беларускага ПЭНа, з якімі я сустракаўся ў Варшаве, дало дадатковыя ўяўленні пра няскораную, трывалую Беларусь.
Як палкі аматар літаратуры, я заглыбіўся ў беларускія літаратурныя творы, зразумеў іх багацце і адчуў жыццёвую сілу. Я наведваў Беларусь двойчы да 2020 года, і мае паездкі прывялі да шчырага захаплення культурным ландшафтам Беларусі, своеасаблівага раману. Некаторыя могуць сцвярджаць, што я закахаўся з нетрадыцыйных прычынаў, але такая непрадказальная прырода кахання.
— З Вашай кнігі “Між агнём і сном” я даведаўся, што ўсходнееўрапейскіх пісьменнікаў успрымалі як маральных аўтарытэтаў для іх народаў. Аднак пры больш уважлівым разглядзе многія з іх, за выключэннем некалькіх, здаецца, дэманструюць нечакана гнуткую і зменлівую прыроду.
— Тое, што я меў на ўвазе, гэта схільнасць большасці польскіх пісьменнікаў, з некаторымі выключэннямі, прыстасоўвацца да ідэалагічных зменаў. Многія вядомыя пісьменнікі-дысідэнты спачатку падтрымлівалі камунізм. Паступова яны змяняліся, адмаўляліся ад сваіх ранейшых перакананняў у пошуках новых ідэалагічных асноваў. Напрыклад, некаторыя наноў адкрывалі для сябе хрысціянства, асабліва каталіцызм, іншыя станавіліся прыхільнікамі класічнага лібералізму. Іх жыццёвыя траекторыі вельмі разнастайныя, але ў выніку ўсе яны сыходзіліся ў апазіцыі да камунізму — эстэтычнай і палітычнай.
Былі некалькі выключэнняў, як Збігнеў Гэрбэрт (Zbigniew Herbert, польскі паэт, эсэіст, драматург, адна з найбольш уплывовых асобаў у польскай літаратуры ХХ ст.), які захоўваў нязменную пазіцыю і адмаўляўся ад кампрамісу з камунізмам. Але нават Шымборска (Wisława Szymborska, паэтка, лаўрэатка Нобелеўскай прэміі па літаратуры 1996 г.) напісала верш пра смерць Сталіна, як гэта рабілі многія польскія пісьменнікі ў той час. Такім чынам, іх ідэалагічныя перакананні былі зменлівыя, эвалюцыянавалі. Пісьменнікі ўспрымалі сябе як маральных лідараў, але іх маральны компас залежыў ад ідэалагічных прыхільнасцяў — ці да партыі, ці да каталіцкай царквы, ці да антысістэмных дэмакратычных рухаў. На кожным этапе аўтарытэт грунтаваўся на перакананні, што сам статус пісьменнікаў заслугоўвае даверу да іх меркаванняў.
— А што наконт беларускіх пісьменнікаў? Яны выяўляюць гэткую ж зменлівасць або трымаюцца сваіх перакананняў?
— Ёсць польская прыказка: “Толькі карова не змяняе сваіх поглядаў”. Усе змяняюцца, у тым ліку і некаторыя з сённяшніх дысідэнтаў, якія раней падтрымлівалі ўладу, успрымалі як антыкарупцыйную і тэхнакратычна-эфектыўную. Змена — гэта нармальная частка маральнай эвалюцыі. Асобы з маральнай адчувальнасцю робяць памылкі, часам страшныя, але яны заўсёды імкнуцца быць шчырымі.
— Гэта натуральны працэс.
— Сапраўды. Толькі нямногія пісьменнікі, як Гэрбэрт, катэгарычна адмаўляліся ад ідэалагічных кампрамісаў, вырашалі не публікавацца ў камуністычных газетах. Я менш знаёмы з гісторыяй камуністычных пісьменнікаў у Беларусі, але падазраю, што там былі падобныя змены адданасці. Гэтая тэма заслугоўвае далейшага вывучэння, асабліва ў дачыненні да стратэгіяў інтэлектуалаў у сталінскі перыяд, пра што ў Амерыцы мала вядома.
Вывучэнне згаданых зменаў было вельмі павучальным. Што датычыць пісьменнікаў як маральных лідараў, то ў нас ёсць прыклады, як Уладзімір Някляеў, які заняўся палітычнай дзейнасцю і стаў лідарам палітычнага руху, але застаўся выдатным паэтам і празаікам. Успрыманне пісьменнікаў як маральных аўтарытэтаў ва Усходняй Еўропе, відаць, грунтуецца на іх унікальнай пазіцыі захавальнікаў нацыянальнай ідэнтычнасці і культурнай спадчыны.
— Цяпер, калі многія пісьменнікі і інтэлектуалы знаходзяцца за мяжой, як яны могуць уплываць на падзеі ўнутры Беларусі?
— Гэта складаная сітуацыя. Большасць маіх беларускіх сяброў або за мяжой, або ў турме. Польская дыяспара мае гісторыю, якая сягае яшчэ ў часы паўстанняў XIX стагоддзя. Многія людзі тады шукалі прытулак у такіх гарадах, як Парыж і Лондан. Падобныя цэнтры дыяспары былі створаны ў Парыжы, Лондане і Нью-Ёрку пасля Другой сусветнай вайны. Аднак іх уплыў у камунікацыі з людзьмі і адстойванні іх інтарэсаў у самой Польшчы значна зменшыўся.
Мы чуем крытыкаў, якія ставяць пад сумнеў легітымнасць выступленняў за радзіму тых, хто жыве ў камфорце, або нават не ў камфорце, але за мяжой. Гэта, безумоўна, складаная праблема. Мне цікава, што робяць тыя, хто застаўся ў Беларусі. Хоць я не наважыўся б даваць парады каму-небудзь, хто жыве пры рэпрэсіўным рэжыме, спадзяюся, што яны працягнуць свае намаганні і будуць надалей уплываць на чытача. Хоць масавыя пратэсты ў 2020 годзе маглі здавацца ўсенародным паўстаннем, важна памятаць, што была прадстаўленая толькі частка насельніцтва. Многія беларусы па-ранейшаму гатовыя цярпець статус-кво, нават калі яны незадаволеныя жыццём пры цяперашняй уладзе.
Тым часам існуе вострая неабходнасць павышаць інфармаванасць людзей пра становішча ў краіне, вывучаць альтэрнатывы і вызначаць практычны шлях наперад. Хоць некаторыя ўпэўнены ў будучыні, падобнай на заходнія дэмакратыі, яны ўсё яшчэ могуць баяцца аднаўлення хаосу.
Як я ўжо казаў раней, задача ў тым, каб зрабіць краіну інтэлектуальна цікавай.
— Дзякуй. Такім чынам, пакуль мы працягваем ацэньваць сітуацыю ў Беларусі, давайце абмяркуем канцэпцыю дыяспары і яе ролю. Згадаю Вітольда Гамбровіча (Witold Gombrowicz, польскі пісьменнік і драматург), які сцвярджаў, што для таго, каб паляк сапраўды дапамог Польшчы і сапраўды еўрапеізаваў яе, ён павінен спачатку шчыра прыняць сваю індывідуальнасць. Іншымі словамі, палякі мусяць пазбавіцца схільнасці падпарадкоўвацца Польшчы ці Еўропе перад тым, як вызначыць сваю ідэнтычнасць. У гэтым кантэксце, з улікам Вашага досведу, што Вы думаеце наконт ролі беларускай дыяспары? Які падыход, на Ваш погляд, найбольш эфектыўны для захавання беларускай культуры? Некаторыя эмігранты вырашылі цалкам інтэгравацца ў свае новыя краіны і стаць узорнымі грамадзянамі, але працягваюць адстойваць інтарэсы Беларусі. Як Вы глядзіце на гэтую падвойную ідэнтычнасць, і якім чынам яна, на Вашую думку, спрыяе паляпшэнню сітуацыі ў Беларусі?
— Гэта справа асабістых прыярытэтаў і характару чалавека. Адзін з варыянтаў — цалкам інтэгравацца ў інтэлектуальнае жыццё новай краіны і знайсці шляхі для самавыяўлення, пры захаванні сваёй беларускай ідэнтычнасці. Магчымыя больш эфектыўныя стратэгіі, чым засяроджвацца выключна на беларускіх справах, бо людзі могуць стамляцца або губляць цікавасць.
Я пайшоў шляхам пераважна амерыканскага пісьменніка, крытыка, аглядальніка і выкладчыка. Я падаю польскія пытанні так, каб яны рэзанавалі з аўдыторыяй, якая выходзіць за межы польскай супольнасці, стараюся змяшчаць іх у кантэкст міжнародных сацыяльных і культурных з’яваў. Як я ўжо казаў раней, задача ў тым, каб зрабіць краіну інтэлектуальна цікавай.
Звароты да беларусаў з-за мяжы пераважна не прыносяць поспеху. Гэта пацвярджае агульнае меркаванне, што пісьменнікі не павінны казаць іншым, як жыць. Такой самай думкі прытрымліваюцца і такія вядомыя асобы, як Марціновіч і Бахарэвіч, чые творы часта не маюць канчатковых высноваў. Замест гэтага яны пакідаюць аповеды адкрытымі, даюць чытачам магчымасць разважаць над выбарамі герояў і іх наступствамі. Дзеючыя асобы “Сабакаў Еўропы” Бахарэвіча заўсёды разгубленыя, блукаюць навокал. Героям Марціновіча ўласцівая прыстойнасць, але часам яны робяць фатальныя памылкі. Вельмі часта ў канцы кнігі мы бачым персанажа, які збіраецца зрабіць наступны крок, але мы не ведаем, у якім кірунку. Гэта ў значнай ступені мадэль сучаснай прозы.
Такое нюансаванае апісанне паказвае, што Беларусь, калі і не “нармальная” ў агульнапрынятым сэнсе, з’яўляецца рэальным, складаным грамадствам, а не проста палітычным клішэ “мы (добрыя) супраць іх (дрэнных)”.
Валянцін Акудовіч, здаецца, сказаў, што Беларусь — гэта Божы эксперымент у постмадэрнізме, што ў пэўным сэнсе так, бо гэта сумесь усяго. Яе гістарычныя наратывы таксама настолькі нелінейныя, настолькі фрагментарныя, што можна выбраць плыні, якія вам больш адпавядаюць.
— Тым не менш, у нас ёсць пункт сувязі з вялікім знешнім светам.
— Так, сапраўды. Адраджэнне традыцыі Вялікага Княства Літоўскага, усходнееўрапейскай дзяржавы, якая гістарычна зведала змешванне ўсходніх і заходніх уплываў. Хоць некаторыя могуць сёння ставіць пад сумнеў гэты падзел, ён застаецца важным, асабліва для разумення унікальнай славянскай ідэнтычнасці рэгіёна.
Гістарычна склалася, што саюз з Польшчай змясціў Княства, гістарычную Літву, у заходнюю арбіту, хоць і з складанай дынамікай з элементамі каланіялізму і няроўнымі стасункамі ў межах садружнасці. Нягледзячы на тыя выклікі, саюз спрыяў развіццю некаторых элементаў, якія выразна адрознівалі рэгіён ад суседа на ўсходзе.
Адзін польскі інтэлектуал адзначыў рэзкі кантраст у архітэктурных стылях паміж заходнімі рэгіёнамі і Расіяй. Для яго стыль Рэнесансу і наяўнасць ратушаў, г. зн. мясцовага самакіравання, вызначалі межы Еўропы. І тое, і тое знікае каля ўсходняй мяжы сучаснай Беларусі.
Нават у савецкі перыяд рабіліся намаганні, асабліва ў такіх установах, як Акадэмія навук БССР, каб захаваць матэрыяльныя сімвалы згаданых заходніх традыцый. Гэтыя намаганні часта сустракалі супраціў з боку ўладаў, што прыводзіла да звальненняў, арыштаў і зняволення некаторых навукоўцаў. Тым не менш, такія захады падкрэслівалі важнасць захавання наратыву, альтэрнатыўнага да расійскацэнтрычнага погляду на ўсходнеславянскія ідэнтычнасці. Заходняя культурная спадчына застаецца каштоўнай для ідэнтычнасці і гісторыі рэгіёна.
Для тых, хто ў дыяспары, важна вырашыць, ці яны тут на доўгі час, ці часова. У любым выпадку, варта актыўна ўдзельнічаць у жыцці сваіх новых краінаў, каб знаходзіць магчымасці зрабіць у іх жыццё менавіта беларускі ўнёсак.
— І на заканчэнні, ці павінны беларускія аўтары захоўваць сваю аўтэнтычнасць, каб прыцягнуць заходнюю аўдыторыю?
— Пісьменнікі заўсёды павінны заставацца аўтэнтычнымі. Спробы прымусова накіроўваць сваё пісьменніцтва ў загадзя вызначаныя межы дзеля вонкавай мэты — гэта рэцэпт няўдачы. Элемент прыналежнасці да большай цывілізацыі, арыентаванай на Захад, ужо прысутнічае ў творах многіх беларускіх пісьменнікаў. Калі вернемся да дэкларацыі Гамбровіча, яны [пісьменнікі] амаль універсальныя, калі найбольш беларускія і найбольш індывідуальныя.
— Што датычыць нашай дыяспары. Ці варта нам прасоўваць нашых пісьменнікаў і іх творы нават у штодзённых размовах з амерыканцамі?
— Абсалютна. Многія пісьменнікі, згаданыя раней, пішуць у стылі, які лёгка пазнаецца заходнімі чытачамі: трохі фэнтэзі, містыкі і спекулятыўнай навуковай фантастыкі змяшаныя з палітычным і сацыяльным рэалізмам. Асабліва творцы з пакалення дзевяностых, як Бахарэвіч, Марціновіч, Клінаў, паэтка Вальжына Морт, могуць багата прапанаваць заходняму чытачу.
Для тых, хто ў дыяспары, важна вырашыць, ці яны тут на доўгі час, ці часова. У любым выпадку, варта актыўна ўдзельнічаць у жыцці сваіх новых краінаў, каб знаходзіць магчымасці зрабіць у іх жыццё менавіта беларускі ўнёсак. Важна не замыкацца ў дыяспары, а выходзіць у шырэйшы свет, які цяпер, з выбару ці выпадкова, зрабіўся іх уласным светам.
— Дзякуй за цікавую размову!
З поўным тэкстам інтэрв’ю можна азнаёміцца на сайце выдання беларусаў Паўночнай Амерыкі “Беларус”.
Загалоўнае фота: крыніца
